CMENTARZ DWORSKI. „Lepiej tam nie chodzić…”

Ten cmentarz dworski, jak go sama nazwałam, to prawdziwa legenda. Pierwszy raz usłyszałam o nim od ludzi, zamieszkujących pobliską wioskę i to oni właśnie opowiedzieli mi, że gdzieś tam, daleko w polu jest stary, ewangelicki cmentarz, ale już nic z niego nie zostało, więc nie ma po co tam iść. A bardziej konkretnie — to mówili – „Lepiej tam nie chodzić…”

„Lepiej tam nie chodzić…”

No to już bardziej „nakręcić” mnie nie mogli, mówiąc podobne rzeczy. Bardziej nastawić na zdobycie celu, bardziej rozochocić, mocniej zaciekawić i sprawić, że najbardziej wówczas na świecie pragnęłam ten cmentarz odnaleźć. Jednak długo nie było ku temu okazji, więc temat  ten zawsze zostawał na później, i wracał do mnie podczas rozmów o kolejnych wyprawach. „Zawisł” tak na dwa lata, aż w końcu któregoś dnia wybraliśmy się na poszukiwanie tejże legendy.

Ten całkiem zapomniany przez świat stary cmentarz znajduje się na Dolnym Śląsku. W małej osadzie, która malowniczo położona jest wśród pól. Prowadzą do niej trzy gościńce z okolicznych, przedwojennych majątków. Stoi tam kilka zaledwie domostw i piękny pałacyk w asyście budynków gospodarczych. O tej osadzie świat prawie nic nie wie, bo to prawdziwy kraniec dolnośląskiego świata.

Tajemnice…

Nie napiszę tym razem o jaką miejscowość tu chodzi, gdyż najwyższy czas zacząć chronić miejsca, które odwiedzamy, przed innymi odwiedzającymi je w celach bliżej nieokreślonych, ale zasadniczo często szkodzących i wzbudzających we mnie wyrzuty sumienia, że poprzez moje pisanie ściągam na te pomniki historii ludzi, którzy często źle się z nimi obchodzą…

Ta stara nekropolia jest światu nieznana. Nawet ci, który interesują się  tematami miejsc opuszczonych, nie zamieścili w sieci żadnych zdjęć tego cmentarza do tej pory, aż my go namierzyliśmy.Więc temat choć stary, to u nas całkiem nowy jest.

Najpierw skręciliśmy w leciwy, utwardzony gościniec, potem jechaliśmy wzdłuż brukowanej drogi, która prowadziła do nieistniejącej już w chwili obecnej stacji kolejowej. Zostawiliśmy samochód tuż przy nieczynnych torach i tymi torami mieliśmy zamiar maszerować ku naszemu celowi. Tak to wszystko sobie zaplanowałam, że najlepiej będzie iść wzdłuż żelaznej drogi, bo ona idealnie zaprowadzi nas na miejsce. A tory wiadomo, nie powinny tonąć w błocie i raczej nie będą zarośnięte, choć od dawna nieużywane…

I tak było w istocie. Choć wszędzie dokoła na polu mokro, droga kolejowa była bardzo komfortowa, nie licząc przeszkód w postaci „krowich min” i elektrycznych pastuchów…

Droga do zapomnianej nekropoli

Ten odcinek trasy nie był długi. To około kilometra trasy od miejsca zaparkowania auta do samego cmentarzyska.

Droga była pełna krowich (albo co gorsza — byczych) kup. Odchodów znaczy się. Wizja spotkania tu stada rogatego bydła przyprawiała mnie o zawrót głowy. Nie znam się ani na krowach, ani na bykach. Nie miałabym pojęcia co robić, gdyby nagle wyłoniły się zza zakrętu i zaczęły, zwabione swoją bydlęcą, albo cielącą ciekawością podchodzić do nas. O Boże! Ja kocham wszystkie stworzenia na ziemi, ale wiesz przecież, jak boję się dzikich zwierząt i w ogóle zwierząt. Dzików, wilków, krów, byków, koni i wszystkiego, co mogłoby mnie ugryźć albo ewentualnie kopnąć czy bodnąć…

Naprawdę nie wiem, jak udaje mi się ujść z życiem z tych wszystkich naszych wypraw, które raczej do najbezpieczniejszych jednak nie należą.

Pastuch elektryczny

Najpierw w formie trzymała mnie wizja, że elektryczny pastuch ewentualnie powstrzyma zwierzęta, gdybyśmy przenieśli się na drugą jego stronę, na pola. I z tą myślą szłam drogą kolejową, spokojna, z planem ratowniczym… żeby na końcu wyprawy przechodząc przez pastucha, dotknąć się go niecący udem i stwierdzić, że nie był po prądem. Ale nie kończmy jeszcze, bo dopiero teraz zaczyna się prawdziwie nasza historia…

Cmentarz dworski. Pierwsze wrażenie

Może nie dla wszystkich będzie to zrozumiałe, że kiedy uda mi się odnaleźć taką zapomnianą przez ludzi i Boga nekropolię, to radość wypełnia mnie bez reszty. To sukces ogromny, osiągniecie i odkrycie, które dla mnie ma znaczenie prawie tak samo ważne, jak odkrycia archeologiczne. Bo są takie miejsca na Dolnym Śląsku, które nie są znane w ogóle i dopiero czekają na odkrycie. Czekają na mnie właśnie. Uwielbiają mnie i ja je uwielbiam. Świat je stworzył, ale potem o nich zapomniał. Ślady po nich zabiera czas i dlatego to takie cenne jest odnaleźć je dziś i teraz właśnie ocalić od zapomnienia, zanim zniknął zupełnie. Tak właśnie jest z tą nekropolią…

Dotarliśmy do lasku przy polu i przeskoczyliśmy elektrycznego pastucha. Las ten niczym się szczególnym nie wyróżniał, ale weszliśmy w niego prowadzeni intuicją. Już po chwili zaczęliśmy zauważać, że zmienia się. Linia jego wzdłuż pola staje się bardzo charakterystyczna. Z jednej strony drogi rosną stare drzewa, a w głębszych jego ostępach zaczyna pojawiać się bluszcz.

Cmentarz dworski? Dlaczego dworski?

Nie wiem, czy w ogóle taka nazwa jak „cmentarz dworski” istnieje, jednak jeżeli nie, to ja dziś wdrążę ją w życie, ponieważ zauważyłam, że takie zjawisko może zaistnieć. Widziałam wiele miejsc pochówków na Dolnym Śląsku. Są to dawne cmentarze przykościelne, nekropolie poza miejscowościami — przeważnie poewangelickie. Parkowe, przypałacowe mauzolea. Ale z dworskim cmentarzem spotkałam się tylko dwa razy. Pierwszy raz w Krzyżowicach i drugi raz tutaj, na tej wyspie wśród pól.

Zjawisko to różni się diametralnie od innych. Cmentarz założony został w parku przypałacowym. Jest jego częścią. I niekoniecznie spoczywają tam tylko członkowie rodziny dawnych panów na tych włościach. W przypadku małych osad mogą to być również ludzie ścisłe związani z dworkiem. Pokojowe, lokaje, nauczyciele, zarządcy, którzy cieszyli się zaufaniem i troską grafa czy barona bądź hrabiego, który był głową rodziny bogaczy.

W tak małej miejscowości jak ta, o której tutaj piszemy, nie mogło być inaczej. Ten cmentarz zdecydowanie jest dworski.

W parku dominialnym

Kilkadziesiąt zwykłych miejsc pochówków zastaliśmy na miejscu, a w centrum cmentarza stał ongiś większy, dostojniejszy i jeden tylko grobowiec, po którym mało co już dziś zostało. Wszystko tu jest zdewastowane i rozkopane. Na skraju cmentarza dwa doły, jakby po niewielkich stawach parkowych. Wyżej łąka i wzgórek ze starymi drzewami, zza których widać pałac.

Od niego to prowadzi droga obsadzona starymi drzewami. Aleja, która ciągnie się obok łąki, wzdłuż cmentarza i dalej ku niewielkiemu parkowi z miniaturowymi oczkami wodnymi. Ta lustracja terenu skłoniła mnie do ustalenia, że cmentarz ten był częścią tego założenia parkowego. Podobnie jak w Krzyżowicach, również na Dolnym Śląsku. Tak jak wspominałam wcześniej — zjawisko to zaobserwowałam jedynie dwa razy podczas wszystkich moich wypraw.

Na chłopski rozum

W tym odwiedzonym przez nas miejscu musiało tak właśnie być. Cmentarz jest z całą pewnością ewangelicki. Groby są z punktu widzenia historii całkiem świeże. Nekropolia jest co najwyżej dziewiętnastowieczna. Religia, czasy i okoliczności mogły wówczas sprzyjać takim zachowaniom. Wiara zrównywała wszystkich w obliczu śmierci. Mógł więc wierzący gorąco, na sposób ewangelicki pan leżeć pośmiertnie w tej samej ziemi co wierzący i równy mu w Chrystusie zarządca czy pokojówka, choćby cmentarz był dworski i na pańskiej ziemi, w pańskim parku założony. Tak to rozumiem i tak to czytam z tego miejsca i z kart historii i logicznie rzecz biorę na swój zwykły, nieustanie wędrujący i prawdziwie chłopski z urodzenia rozum…

Zrobiliśmy gruntowną lustrację tego obszaru. Fotografie, wymiana zdań i poglądów. Szperanie i węszenie w terenie — jak to my.

Nic nam w tym nie przeszkodziło na szczęście. Nie podchodziliśmy do pałacu, bo słyszeliśmy bardzo wyraźne ujadanie psów, którym nasz Pan Frutkowski skwapliwie odpowiadał, co nie wróżyło nam zbyt dobrze. Wycofaliśmy się więc w odpowiednim czasie i wróciliśmy do naszego auta, ponownie pokonując kolejowy szlak.

A potem zrobiliśmy się głodni jak wilcy

Dopiero co opuszczony przez nas „cmentarz dworski” zaczął rodzić się w mojej głowie. Zbieraliśmy chrust… a ja szukałam w pamięci innego podobnego mu miejsca, żeby zrozumieć, porównać i nadać mu kształt i nazwę. Rozpalaliśmy ogień… a ja odnalazłam w pamięci cmentarz w Krzyżowcach, który miał podobny charakter. Smażyliśmy kiełbaski… a ja zaczynałam powoli wszystko to scalać i rozumieć. Łączyć historię i religijne „trendy”, łączyć wieki i przenikające je zmiany. Gdzieś między dawnymi a nowymi laty musiał istnieć tunel przemian, przez który mogły przenikać nowości, reformy…

Panowie nie byli już tak niedostępni i bratali się ze swoimi podwładnymi. Wtedy wszystko opierało się o religię. Braterstwo miało swoje odzwierciedlenie w wierze. Dlatego na miejscu nazwanym przeze mnie — cmentarz dworski — spoczywał i bogacz i biedak. Służący mu nauczyciel, kucharz czy niania jego potomstwa. Złączeni zapewne przywiązaniem nie tylko wynikającym z przykazań boskich, ale również z tych zwykłych, ludzkich. Mała wioska wśród pól, mała społeczność i więzi, które rodziły się same. Były podstawą tamtego życia.

Taka wyprawa nadaje mojemu życiu więcej sensu — choć mowa tu o śmierci jest. Odnalazłam ten cmentarz dworski w stanie prawie niewidocznym już w terenie. Znika z powierzchni ziemi, zabiera go natura. Już od bardzo dawna nikt nie wspominał ludzi, którzy tam spoczęli po śmierci. Te mogiły zostały całkowicie zapomniane przez świat.

W książce autorek bloga Nieustanne Wędrowanie znajdziecie więcej podobnych historii, które narodziły się podczas naszych wojaży po dolnośląskiej ziemi. Poniżej znajdziecie informacje o tej publikacji i link do sklepu, gdzie można ją zamówić. Zapraszamy!

Artykuł zawiera autoreklamę