Krzyże pokutne to zabytki, które dość często spotykamy na szlakach naszych dolnośląskich wędrówek. Nie sposób przejść obok takiego krzyża obojętnie. Długo zbierałam materiały do napisania tego wpisu. Każdy przedstawiony tu obiekt ma swoją historię, ale niestety mało o tym wszystkim wiemy. Krzyże pokutne to średniowieczne zabytki. Ogólnie przyjmuje się, że krzyż taki stoi w miejscu zbrodni i wykuł go własnoręcznie morderca.
Ale wiadomo, że w dzisiejszych czasach nie sposób już sprawdzić gdzie kogo na tych ziemiach w średniowieczu zadziabano na śmierć. Krzyże były przenoszone, kradzione, przerabiane i ogólnie to w sumie od niedawna bardziej się je szanuje. Wiele z nich opatrzono tabliczką uświadamiającą czym jest krzyż pokutny.
Wiem, że krzyże pokutne były mniej lub bardzie ozdobne, ale ja na swojej drodze spotykałam tylko te o bardzo surowej formie. Wykute z jednego kawałka piaskowca. Stoją na skrzyżowaniach dróg, wmurowywane są w kościelne ogrodzenia, albo po prostu znajdują się przy kościołach. Zwyczaj wykuwania krzyży w ramach pokuty, w Polsce pojawił się XIII wieku. Dla mordercy zrobienie takiego krzyża było szansą odpracowania winy, ale to nie wszystko. Oprócz tego musiał zająć się rodziną swojej ofiary i zapewnić jej środki do życia. Zwyczaj ten trwał przez wieki, dlatego też krzyży pokutnych/pojednania u nas dostatek. Oto kilka z nich, które zapisały się w mojej pamięci.
Krzyże pokutne – Samborz
Krzyż ten stoi na rozstaju dróg. Przy nim drzewo na środku drogi i mały płotek. Piszą o tym krzyżu, że został wtórnie wykorzystany. Zrobiono z niego kapliczkę. Sposób wykonania owej kapliczki, ta blacha przymocowana po chamsku betonem uczyniła z tego krzyża dzieło abstrakcyjne. Połączenie elementów średniowiecznej pokuty z nowoczesnym materiałem, z którego zrobiono kapliczkę oraz dobre intencje twórcy tego dzieła pogrążyły mnie w rozpaczy.
I pomyślałam wtedy, że zaiste prawdą jest, że dobrymi chęciami wybrukowane jest piekło…
Krzyże pokutne – Ujazd Górny
Ten krzyż pokutny bądź krzyż pojednania znaleźliśmy w Ujeździe Górnym. Wstawiony w mur kościoła św. Marcina widoczny jest z obu stron tegoż muru. Krzyż jest granitowy i pochodzi z pierwszej połowy XV wieku. Akurat z tego zdarzenia związanego z ową tragedią zachowały się dokumenty. W umowie pojednawczej jest napisane, że rodzina zamordowanego nie będzie szukać zemsty. Natomiast morderca miał zobowiązać się do wypłacenia tej rodzinie odszkodowania. Dodatkowo miał złożyć ofiarę na kościół oraz odbyć pielgrzymkę do Rzymu. Musiał również postawić krzyż w miejscu morderstwa. W dokumentacji pojawia się konkretna osoba – Peter Hoffmann. Jednak nie jest ustalone kim był Peter. Mordercą czy zamordowanym? Pewnie nie dowiemy się tego nigdy. Krzyż oczywiście najprawdopodobniej dziś już nie stoi na pierwotnym miejscu. Wmurowano go i pomalowano farbą olejną, żeby było ładnie. Boże i Ty to widzisz, i nie grzmisz?
Krzyże pokutne – Sobótka
W niedalekiej odległości od kościoła św. Anny w miasteczku Sobótka, w miejscu gdzie prezentowane są rodzaje skał z okolicznych kamieniołomów (to takie mini muzeum na wolnym powietrzu) można znaleźć również jeden z krzyży pokutnych Dolnego Śląska. Nie jest wprawdzie opisany i oficjancie zaprezentowany jako krzyż pokuty i pojednania, ale wszystko wskazuje na to, że to jeden z tego rodzaju średniowiecznych zabytków.
Krzyże pokutne – Ogrodnica
Ten krzyż albo nie jest kompletny i brakuje mu dłuższego trzonu, na którym miał stać, albo został wbity w ziemię. Stoi przy drodze we wsi Ogrodnica, dokładnie przy ogrodzeniu tuż przy prywatnej posesji. Jego lokalizacja skłania mnie do przypuszczenia, że być może – bo wydaje się to prawdopodobne – stoi na miejscu zbrodni od czasów średniowiecza…
Krzyże pokutne – Środa Śląska
Te krzyże pokuty stoją na terenie Kościoła Narodzenia Najświetniejszej Marii Panny w Środzie Śląskiej. Są nieco niekształtne. Być może zostały naruszone podczas transportowania ich do tego miejsca.
A ten tutaj stoi w krzakach na starej piaskowni nieopodal średzkiego basenu. Od lat oczekuje na docenienie, bo to jeden z większych i bardzo dobrze zachowanych krzyży w naszej okolicy. Nawet tabliczki nie ma, że to zabytek chroniony prawem.
Krzyż pokutny – Tuszyn
Zdaje się, że jest w stylu maltańskim. Pięknie zachowany, stoi przy drodze pod okiem mieszkańców wioski.
Krzyże pokutne – Piotrowice
Pięć krzyży pokutnych zostało wmurowane w mur kościelny. Trudno na pierwszy rzut oka, bez konkretnych informacji połapać się cóż to takiego jest? Nawet ciężko było o mieszkańca wioski, który wskazałby nam miejsce, gdzie znajduje się aż pięciu krzyży w tej miejscowości. Kilka razy pytaliśmy i dopiero któraś z kolei osoba zagadnięta po drodze dała nam odpowiedź.
Krzyż pokutny – Pielaszkowice
Zabytek został przeniesiony ze swojego dawnego miejsca, które znajdowało się na prywatnej posesji kilkaset metrów dalej. Dziś stoi przy bramie do cmentarza. Dzięki Bogu nie został pomalowany, wmurowany ani niczym przyozdobiony.
Krzyż pokutny – Kulin
Ten to dopiero ma historię! Jakiś czas temu został skradziony. Ktoś postawił go przy grobie, doprawił mu tabliczkę z imieniem i nazwiskiem zmarłego, i tak przez kilkanaście lat stał na Cmentarzu Grabiszyńskim we Wrocławiu. Był elementem nagrobka. Przypadek sprawił, że krzyż został namierzony przez znawcę tematu i dzięki niemu w 2004 roku zabytek powrócił do Kulina. Niezła historia! Ludzie naprawdę nie mają pojęcia do czego te krzyże służyły, i że to cenne zabytki chronione prawem.
Większość krzyży jest i w zasadzie powinna być „nieporadna” artystycznie – bo przecież również o to chodziło aby winowajca nie będący fachowcem w obróbce kamienia umęczył się przy ich wykonywaniu.
Nie zgadzam się z Tobą… Ja myślę, że chodziło głównie o to, żeby wykuwając krzyż winowajca myślał wtedy o swojej zbrodni. Zajęcie to miało mu przypominać o tym co złego zrobił. Męczenie się moim zdaniem w tym wypadku miało mieć innym wymiar, bardziej duchowy. To wyrzuty sumienia, żal za grzech i ochota do pokuty. A samo kucie i meczenie się fizyczne jak dla mnie było tu bez znaczenia.
Morderca praktycznie nigdy nie wykuwał własnoręcznie takiego krzyża. Tak tylko przedstawiały to legendy. W praktyce zajmowały się tym wyspecjalizowane zakłady kamieniarskie.
Na Kłodzkiej cmentarzu tez znajduje się taki krzyz
„Ogólnie przyjmuje się, że krzyż taki stoi w miejscu zbrodni i wykuł go własnoręcznie morderca.” Nie przyjmuje się tego. To mit sprzed kilkudziesięciu lat gdy teoriami nad kamiennymi krzyżami o zapomnianym przeznaczeniu zajęli się lokalni (głównie ze Świdnicy) krajoznawcy, którzy niestety często wartość prawdy i logiki sprzedają dla mających uatrakcyjnić turystycznie ich okolicę wymysłów. Proszę spróbować wykuć cokolwiek z dużego bloku granitu :) Krzyże wykuwali kamieniarze. Również sama identyfikacja konkretnych krzyży jako pokutnych jest naciągana i właściwie jest klasycznym robieniem z biednych turystów idiotów. Żaden z pokazanych przez Panią krzyży nie ma potwierdzenia w danych, że jest krzyżem pokutnym. Może być tak samo dobrze krzyżem wotywnym, pamiątkowym czy granicznym.
Bardzo dziękuje za podzielenie się z nami swoim zdaniem w tym temacie. To bardzo cenne dla mnie informacje. :)
Ponadto, co napisał Michał nie używa się pojęcia „krzyż pokutny”, ale „krzyż kamienny”. Nie był on wyrazem pokuty, ale pojednania zabójcy z rodziną ofiary. Odsyłam do „Rocznika Świdnickiego 2009”
Jednakże na tabliczkach przy nich często jest napis – krzyż pokutny…
Jak wyżej dał do zrozumienia Michał to, że jest napis nie ma znaczenia. Krzyż nie miał nic wspólnego z pokutą, a z pojednaniem. Zabójca tylko zlecał jego wykonanie za ustaloną cenę. Poza krzyżem zwykle zabójca zamawiał msze gregoriańskie za swą ofiarę, zobowiązywał się do wypłacenia odszkodowania rodzinie zabitego, decydował się na pielgrzymkę np. do Rzymu, czy Akwizgranu lub opłacał osobę, która się tam za niego uda. Wszystko zależało od jego zamożności. Odsyłam raz jeszcze do „Rocznika Świdnickiego 2009”, gdzie publikowałam razem z moimi kolegami na ten temat. Pozdrawiam.
w Chomiąży przy kościele również stoi taki krzyż :)
Wiemy :) Widzieliśmy go również :)
Polecam książkę p.Witolda Komorowskiego „Kamienne krzyże i kapliczki nz Dolnym Sląsku” wyd.DWSPiT w Polkowicach – niesamowity zbiór prawie wszystkich krzyży pokutnych znajdujących się na Dolnym Śląsku, do każdego krzyża fotka + opis i objaśnienie co jest wyryte na krzyżu, naprawdę polecam , książkę najlepiej zamawiać bezpośrednio w wydawnictwie, ja w 2013r. objeździłam całą Kotlinę Jeleniogórską w poszukiwaniu opisanych i sfotografowanych przez p. Komorowskiego krzyży i tylko odznaczałam sobie w książce, które widziałam, sfotografowałam, „zaliczyłam”. Pozdrawiam wszystkich szperaczy :)
Dziękujemy za info :) I również pozdrawiamy :)
W miejscowości Brzeźnica, pow. zabkowicki sa dwa krzyze pokutne, jeden w pobliżu wejscia do kościoła, drugi w jego ogrodzie.
Jest parę nieścisłości i jeśli długo zbierałaś materiały do tego artykułu, to musiałaś niewłaściwie szukać. Po pierwsze I najważniejsze są to krzyże pojednania, nazwę „krzyż pokutny” wymyślono w latach pięćdziesiątych ubiegłego wieku. Krzyża nie trzeba było wykonać własnoręcznie. Świat aż tak bardzo się nie zmienił i podobnie jak dziś, ten co ma pieniądze ma lżej. Często spełnienie warunków umowy pojednawczej „compositio” doprowadzało rodzinę zabójcy do ruiny (bankructwa). Dlatego prawo to dotyczyło łudzi bogatych i dla nich zostało stworzone. W wieku XIII wprowadzono je w Europie by zapobiec powszechnemu wówczas prawu „vendetty”, które w znacznym stopniu przetrzebiło wczesną szlachte wyrzynała się nawzajem :-)
Temat jest dość obszerny, a my jako miłośnicy historii powinniśmy dochodzić prawdy i nie powielać nieprawdziwych informacji.
Pozdrawiam serdecznie i życzę wielu ciekawych odkryć.
Jestem ciekawa, w którym miejscu w moim wpisie napisałam nieprawdę? Nazwę krzyża pokutnego nie wyssałam sobie z palca, jak sam napisałeś, że została wymyślona całkiem niedawno. Więc istnieje takie nazewnictwo. Jeżeli chodzi o zbrodnię i karę, napisałam, że ogólnie się tak to przyjmuje… że itd. Nie napisałam, że tak było w każdym przypadku. Nie wspomniałam, że ktoś mógł zlecić wykucie krzyża, ale to naciąganie i przekręt. W pierwszej wersji morderca sam powinien był to zrobić i zapewne nie raz i nie dwa to się zdarzało, przynajmniej na początku. Nie napisałam wszystkiego, ale nie napisałam też nieprawdy. Dziękuję za uzupełnienie, ale z zarzucaniem pisania rzeczy nieprawdziwych zgodzić się nie mogę.
Jest parę nieścisłości i jeśli długo zbierałaś materiały do tego artykułu, to musiałaś niewłaściwie szukać. Po pierwsze I najważniejsze są to krzyże pojednania, nazwę „krzyż pokutny” wymyślono w latach pięćdziesiątych ubiegłego wieku. Krzyża nie trzeba było wykonać własnoręcznie. Świat aż tak bardzo się nie zmienił i podobnie jak dziś, ten co ma pieniądze ma lżej. Często spełnienie warunków umowy pojednawczej „compositio” doprowadzało rodzinę zabójcy do ruiny (bankructwa). Dlatego prawo to dotyczyło łudzi bogatych i dla nich zostało stworzone. W wieku XIII wprowadzono je w Europie by zapobiec powszechnemu wówczas prawu „vendetty”, które w znacznym stopniu przetrzebiło uwczesną szlachte, która wyrzynała się nawzajem :-)
Temat jest dość obszerny, a my jako miłośnicy historii powinniśmy dochodzić prawdy i nie powielać nieprawdziwych informacji.
Pozdrawiam serdecznie i życzę wielu ciekawych odkryć.
Mroczne i fascynujące… również mijam kilka w swojej okolicy.. I zawsze zastanawiam się czy faktycznie stoją w miejscach zbrodni… wiem ze jest jakiś rejestr prowadzony przez fascynatów historii
[…] Read More […]